Valletta to chyba najciekawsze z maltańskich miast. Choć nie jest tak stara jak Mdina czy Birgu to na pewno zachwyci większość turystów odwiedzających wyspy. Szczególnie tych którzy lubią historię, bo nazywana jest muzeum pod gołym niebem i w 1980 roku została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Historia powstania miasta
Joannici po przybyciu w 1530 roku na Maltę, obrali za swoją siedzibę Birgu położone nad zatoką Grand Harbour (Wielki Port). Choć miasto to posiadało zamek (Castle Sant Angelo), to nie było w przypadku ataku z lądu dogodnym miejscem do obrony. Górujące nad nim półwyspy Sceberras i Isola stanowiły doskonałe miejsce, z którego można było prowadzić ostrzał artyleryjski zamku. Jednak joannici, myśląc o Malcie tylko jako o tymczasowej bazie, początkowo ograniczyli prace fortyfikacyjne do umocnienia i rozbudowy zamku w Birgu oraz wzmocnienia murów dotychczasowej stolicy wyspy Mdiny. Dalsze prace, mające uniemożliwić zajęcie półwyspów Sciberras i Isola rozpoczął dopiero wielki mistrz Jean de Homedes budując tam w 1552 dwa forty – na Sciberras Fort św. Elma, a na Isola Fort św. Michała.
W 1557 roku Jean Parisot de la Valette po objęciu urzędu wielkiego mistrza postanowił wzmocnić obronę na Sceberras wznosząc umocnienia wokół całego półwyspu i budując na nim miasto. Jednak ze względu na brak funduszy i atak wojsk tureckich (Wielkie oblężenie), który miał miejsce w 1565, prace te rozpoczęto dopiero w 1566. Kamień węgielny pod budowę miasta, nazwanego na cześć jego założyciela - Valletta, został położony 28 marca 1566.
Projekt miasta
Projekt miasta stworzył, przysłany przez papieża Piusa IV, włoski architekt, uczeń Michała Anioła, Francesco Laparelli. Układ ulic został oparty na planie hippodamejskim, tzn. że ulice przecinają się ze sobą pod kątem prostym. Całe miasto zostało otoczone szeregiem umocnień, oraz dodatkowo od strony lądu fosą. Ze względu na wysokie koszty i brak czasu (obawiano się ponownego ataku Turków) nie wyrównano różnic wysokości poszczególnych części półwyspu, w związku z czym część ulic została zastąpiona schodami. Miały one jednak niskie i długie stopnie co mogło umożliwiać poruszanie się po nich rycerzom konno bądź w ciężkich zbrojach.
Nowa stolica
Pierwszym budynkiem Valletty był kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Zwycięskiej, w którym w 1568 pochowany został Jean Parisot de la Valette (później grób przeniesiono do konkatedry św Jana). W 1569 Laparelli po opracowaniu planów dalszej rozbudowy miasta opuścił wyspę, zaś dalszymi pracami zajął się Maltańczyk Gerolamo Cessar.
W 1571, choć oberże (siedziby rycerzy poszczególnych prowincji zakonu) nie były jeszcze ukończone, wielki mistrz Pierre de Monte oficjalnie przeniósł siedzibę zakonu z Birgu do Valletty. W ciągu następnych lat Valletta z placu budowy zaczęła przeradzać się w prawdziwe miasto, zakończono budowę siedmiu oberży (do dnia dzisiejszego zachowało się tylko pięć), wzniesiono Pałac Wielkich Mistrzów, konkatedrę św. Jana oraz szereg innych budynków. Nie udało się jednak wprowadzić, zaleconego przez papieża, podziału miasta na dwie części, z których jedną mieli zamieszkiwać wyłącznie członkowie zakonu.
W 1575 otwarty został szpital Sacra Infirmeria, którego główna sala, o długości 56 m była i pozostaje jedną z największych w Europie. Dziś w odbudowanym po zniszczeniach, jakich doznał podczas II wojny światowej, budynku szpitala znajduje się centrum konferencyjne, oraz Teatr Republiki. W 1731 wielki mistrz Antonio Manoel de Vilhena wybudował Teatr Manoela (jeden z najstarszych wciąż działających teatrów na świecie).
W 1796 powstała Biblioteka Narodowa, w której zbiorach umieszczone zostało m.in. kilkadziesiąt tysięcy tomów będących własnością zakonu. Ze względu na atak i zajęcie Malty przez wojska francuskie w 1798 biblioteka otwarta została dopiero w 1812.