na Malcie

Kawalerowie Maltańscy

Kiedy drugiej połowie XI w. wśród chrześcijańskiej ludności Europy coraz popularniejsze stawały się pielgrzymki do Ziemi Świętej. Pojawiła się potrzeba zapewnienia wiernym przybywającym do Grobu Pańskiego pomocy i opieki nad nimi. Zaczęły powstawać więc bractwa mające służyć pomocą przybyłym tam pielgrzymom.

Jedno z nich, założone zostało przez włoskich kupców z Amalfi jeszcze przed pierwszą krucjatą i przybrało charakter zakonu szpitalnego a jego pierwszym zwierzchnikiem był błogosławiony Gerard. Jego następca, Rajmund du Puy, który do obowiązków zgromadzenia dodał zbrojną ochronę nad pielgrzymami, przekształcił je w regularny zakon rycerski znany dziś pod nazwą Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana Jerozolimskiego zwany Rodyjskim i Maltańskim.

Bractwo spełniało więc dwie funkcje niosło pomoc chorym i rannym pielgrzymom oraz prowadziło walkę z muzułmanami. Działalności ta przyniosła wkrótce zakonowi rozgłos w całej Europie i spowodowała zarówno wsparcie finansowe ze strony szlachty jaki i napływ chętnych do wstąpienia w szeregi szpitalników.

Członkowie zgromadzenia podzieleni byli na 3 kategorie: rycerzy, kapelanów i braci służebnych, lecz tak naprawdę chorym usługiwali wszyscy. W późniejszych latach zakon podzielony został na 8 języków (prowincji z których wywodzili się jego członkowie). Były to: Prowansja, Owernia, Francja, Aragonia, Włochy, Anglia, Kastylia i Niemcy. Na czele każdej z nich stał przeor, zaś całości przewodził Wielki Mistrz, wybierany na dożywotnią kadencji, przez starszyznę zakonu (przy akceptacji papieża). Jako symbol zakonu został przyjęty krzyż o rozwidlonych na końcach ramionach, nazywany dziś krzyżem maltańskim.

Po upadku Jerozolimy joannici przenosili się kolejno do Margrat, Akki i na Cypr, by w końcu w 1310 roku osiąść i założyć własne "państwo" na niewielkiej wyspie, Rodos. Pod ich rządami wyspa ta była jedną z większych fortec Chrześcijaństwa we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Niestety w 1522 roku po 200 letnim okresie walk na morzu oraz odpierania kolejnych ataków tureckich kawalerowie rodyjscy, jak ich wtedy nazywano, musieli ustąpić. Sułtan Sulejman Wspaniały podziwiając jednak bohaterstwo rycerzy pozwolił im opuścić wyspę wraz z rannymi i bronią.

Przez kolejne 7 lat, chociaż zakon prowadził w tym czasie szereg szpitali na terenie całej Europy, nie mógł znaleźć sobie nowej siedziby. Dopiero w 1530 roku cesarz Karol V oddał rycerzom jako lenno Maltę. Wyspa ta stała się nowym domem joannitów na następne prawie 270 lat. Za pierwszą siedzibę, teraz już kawalerowie maltańscy, przyjęli Birgu (Vittoriosa). Mając znów stałą siedzibę joannici powrócili do walki z niewiernymi na Morzu Śródziemnym. Oczywiście nie pozostało to długo bez odzewu ze strony władców islamskich i w 1565 roku do brzegów wyspy dobiło około 180 statków tureckich z ponad 40 tysiącami ludzi na pokładach. Rozpoczęło się Wielkie Oblężenie Malty. Wyspy broniło około 600 rycerzy zakonu, tysięczny oddział Hiszpanów i około 8 tysięcy Maltańczyków. Główną obronę stanowiły dwa forty St. Elmo i St. Angelo, oraz miasta Birgu i Isla (Senglea). Na szczęście dla wojsk zakonu Turcy popełnili szereg błędów i po zaciekłych, trwających cztery miesięcy, walkach 8 września 1565 roku odpłynęli pozostawiwszy niezdobytą wyspę. Rok później rozpoczęto budowę nowego miasta, które zostało nazwane na cześć Wielkiego Mistrza dowodzącego podczas oblężenia, Valletta. Miasto to stało się później nową siedzibą zakonu i jednocześnie stolicą wyspy.

Zakonnicy wznieśli też na całym wybrzeżu wyspy szereg wież pozwalających na wcześniejsze dostrzeżenie nacierającej obcej floty. Wybudowane zostają także Cotonera Lines, wspaniałe fortyfikacje wokół trzech miast Birgu, Bromla (Cospicua) i Isla, a także wiele innych budowli zarówno wojskowych jak i cywilnych.

Oprócz walki z muzułmanami kawalerowie maltańscy cały czas są także zakonem szpitalnym. W 1657 roku w Valletcie zostaje wybudowany szpital Sacra Infermeria. Jego największa salą mogła pomieścić do 900 chorych, przy czym każdy chory miał własne łóżko, co było w tamtych czasach niespotykane. Na terenie szpitala prowadzono także badania z zakresu anatomii, chirurgii i farmacji. Uważa się także iż Sacra Infermeria jako pierwsza instytucja medyczna wprowadziła praktykę gotowania instrumentów chirurgicznych przed ich użyciem.

Wybuch Rewolucji Francuskiej znacznie osłabił dobra zakonu, a w 1798 roku, podążające wojska Napoleona zdobyły prawie bez walki wyspę i zmusiły rycerzy zakonnych do jej opuszczenia. Joannici znów zostali bez stałej siedziby. W 1834 roku ostatecznie za siedzibę swoich władz przyjął zakon pałac w Rzymie, gdzie rezyduje do dzisiaj.

Ponieważ w XIXw. istnienie zakonu mającego za zadanie walkę z Islamem straciło sens kawalerowie maltańscy poświecili się działalności charytatywnej i szpitalnej. Przykładem czego może być pomoc ofiarom klęsk żywiołowych i wojen, organizacja i utrzymywanie szpitali, pomoc uchodźcom i osobom znajdującym się w potrzebie.

Obecnie zakon liczy około 10 000 członków, utrzymuje stosunki dyplomatyczne z szeregiem państw i jest najdłużej istniejącym zakonem rycerskim.