Historia Malty
PoczÄ tki cywilizacji na Malcie siÄgajÄ aĹź 5000 lat p.n.e. gdy trafili tu, prawdopodobnie z Sycylii, pierwsi osadnicy. OkoĹo 3600-3300 lat p.n.e. na wyspie Gozo na terenie dzisiejszej miejscowoĹci Xagħra zostaje wzniesiona ĹwiÄ tynia Ä gantija, bÄdÄ ca do niedawna jednÄ z najstarszych wolnostojÄ cych budowli stworzonÄ przez czĹowieka1. Podobne budowle powstaĹy takĹźe w innych miejscach, zarĂłwno na Gozo jak i na Malcie. OkoĹo 800 roku p.n.e. zakĹadajÄ na Malcie swoje osiedla Fenicjanie, a 300 lat później wyspÄ podbijajÄ KartagiĹczycy. W 257 roku p.n.e. ma miejsce pierwszy atak Rzymian, a w 218 roku p.n.e. Malta przechodzi pod wĹadanie Imperium Rzymskiego. WĹadzÄ na wyspie sprawuje przez swojego namiestnika pretor Sycylii.
W roku 60 n.e. u brzegĂłw wyspy, na mieliĹşnie, rozbija siÄ statek przewoĹźÄ cy do Rzymu, jako wiÄĹşnia Ĺw. PawĹa. ApostoĹ przez trzy miesiÄ ce pozostaje na wyspie nauczajÄ c jej mieszkaĹcĂłw. Malta zostaje nawrĂłcona na chrzeĹcijaĹstwo.
W 395 roku po podziale Imperium Rzymskiego przechodzi pod wĹadanie Cesarstwa Wschodniego ze stolicÄ w Konstantynopolu. Od 870 roku znajduje siÄ pod rzÄ dami ArabĂłw. W roku 1090 zostaje podbita przez NormanĂłw, zaĹ później przyĹÄ czona do ksiÄstwa, a nastÄpnie KrĂłlestwa Sycylii.
W 1530 roku cesarz Karol V przekazuje wyspÄ jako lenno wydalonemu z Rodos zakonowi joannitĂłw (kawalerĂłw maltaĹskich). 18 maja 1565 roku rozpoczyna siÄ atak liczÄ cej okoĹo 40 tys. ĹźoĹnierzy armii OsmaĹskiej. ObroĹcom, w skĹad ktĂłrych wchodzi kilkuset rycerzy zakonnych, tysiÄczny oddziaĹ HiszpanĂłw i okoĹo 8 tys. ludnoĹci cywilnej, udaje siÄ ten atak caĹkowicie odeprzeÄ prawie cztery miesiÄcy później, 8 wrzeĹnia.
W roku 1798 54 tys. flota francuska atakuje i zdobywa wyspÄ. Napoleon Bonaparte nakazuje rycerzom zakonu w ciÄ gu trzech dni opuĹciÄ wyspÄ. Dwa lata później MaltaĹczycy wspierani przez wojska angielskie wypierajÄ FrancuzĂłw i Malta przechodzi pod protekcjÄ Wielkiej Brytanii. ZakoĹczony w 1815 roku Kongres WiedeĹski ustanawia MaltÄ koloniÄ brytyjskÄ . Wyspa, ze wzglÄdu na swoje poĹoĹźenie, odgrywa waĹźnÄ rolÄ strategicznÄ w czasie II Wojny Ĺwiatowej, za co jej mieszkaĹcy zostajÄ odznaczeni KrzyĹźem Jerzego, ktĂłry widnieje na fladze paĹstwa.
W 1947 roku MaltÄ uzyskuje autonomiÄ wewnÄtrznÄ , a w 1963 proklamowane zostaje powstanie PaĹstwa MaltaĹskiego. Rok później Malta uzyskuje caĹkowitÄ niepodlegĹoĹÄ jako czĹonek brytyjskiej WspĂłlnoty NarodĂłw. Podpisany zostaje teĹź ukĹad obronny z WielkÄ BrytaniÄ , ktĂłry zezwalaĹ na utrzymanie na Malcie brytyjskich baz wojskowych. W 1967 roku ukĹad ten zostaje zerwany i dopiero po czterech latach udaje siÄ wynegocjowaÄ prowizoryczne porozumienie. 13 grudnia 1974 roku proklamowana zostaje Republika Malty (Repubblika ta' Malta).
Malta jest m.in. czĹonkiem ONZ (Organizacja NarodĂłw Zjednoczonych) oraz WN (WspĂłlnota NarodĂłw), a 1 maja 2004 roku razem z PolskÄ i 8 innymi krajami przystÄ piĹa do Unii Europejskiej.
1 Obecnie za najstarszÄ budowlÄ wolnostojÄ cÄ uznaje siÄ sanktuarium w GĂśbekli Tepe, ktĂłrego powstanie datuje siÄ na 10 000 lat p.n.e.